Zjawisko wypalenia zawodowego dotyczy różnych zawodów, jednak szczególnie narażone są na nie osoby wykonujące zawody społeczne, aczkolwiek według S. Tucholskiej „wypalenie może pojawiać się nie tylko u osób wykonujących zawody skoncentrowane na niesieniu pomocy i opieki, lecz również u osób wykonujących inne zawody, gdyż z każdym zawodem związane są określone zadania i wymogi”.
Wypalenie zawodowe jest bardzo ważnym problemem społecznym.
Istnieje sześć psychologicznych koncepcji wypalenia zawodowego według różnych autorów. Każda z nich jest bardzo interesująca i warta zwrócenia uwagi, jednak pragnę skupić się na koncepcji Christiny Maslach „Koncepcja wypalenia zawodowego jako kryzysu zawodowego” Promotorem badań nad wypaleniem zawodowym i niekwestionowanym autorytetem naukowym w tym obszarze tematycznym jest właśnie profesor psychologii Christina Maslach.
Wypracowanie definicji wypalenia poprzedzone zostało kilkuletnimi badaniami prowadzonymi wśród pracowników zawodów społecznych, którzy byli zatrudnieni w służbie zdrowia, szkolnictwie, placówkach wymiaru sprawiedliwości i opiece społecznej.
Z badań tych wynikało, że wypalenie nie jest reakcją na stres osób przewrażliwionych lecz jest syndromem pojawiającym się dość regularnie u ludzi pracujących w zawodach społecznych. Okazało się, że wykonywanie tych zawodów jest bardzo obciążające psychicznie, a wyczerpanie emocjonalne nie jest jakąś nadzwyczajną czy wyjątkową reakcją na spotykane w pracy obciążenie, ale czymś, co występuje częściej niż początkowo sądzono.
Wypracowany przez Christinę Maslach model wypalenia jest wielowymiarowy. Uwzględnia on trzy podstawowe dymensje wypalenia:
1) emocjonalne wyczerpanie
2) depersonalizacja
3) obniżenie zadowolenia z osiągnięć zawodowych.
Charakterystyka powyższych komponentów przedstawia się następująco:
Emocjonalne wyczerpanie- jest to nadwyżka zbyt dużego zmęczenia i wyeksploatowania emocjonalnych pokładów. Człowiek czuję się zmęczony, nie ma ochoty i sił do pracy. Wyczerpanie spowodowane jest zbyt dużą ilością pracy, którą pracownik musi wykonywać oraz nieporozumieniami z kolegami czy koleżankami z pracy. Pracownik czuję się bardzo zmęczony, nie ma siły podjąć wyzwania dnia następnego, a przecież jego praca polega na niesieniu pomocy innym. Osoby emocjonalnie wyczerpane nie czują już takiego zapału do pracy. Czują, że nie są w stanie podołać dalszej pracy wskutek czego nie dają z siebie wszystkiego. Osoby nie czują już takiej bliskości z osobami którym pomagają.
Depersonalizacja- w tej dymensji wypalenia osoba w kontaktach z innymi zachowuje dystans, nie czuję potrzeby, aby angażować się w bliższe kontakty.
Obniżenie zadowolenia z osiągnięć zawodowych- występuje wtedy jeżeli osoba nie pracuje tak intensywnie jak wcześniej. Jednostka może gorzej wykonywać swoje obowiązki zawodowe i czuć po prostu, że jest nieporadna, że nie nadaje się do niczego i może po prostu dać za wygraną czyli poddać się. Bardzo ważne jest żeby w tym momencie znalazła się osoba która w porę podniesie nas na duchu, wesprze dobrym słowem. Istotna jest również życzliwa i przyjemna atmosfera w pracy, ponieważ wtedy funkcjonujemy i pracujemy bardziej efektywnie.
Badacze w swoich opracowaniach przedstawiają różne sposoby zapobiegania wypaleniu zawodowemu, które mają na celu zminimalizowanie i ochronę przed tym zjawiskiem. Istnieją następujące sposoby zapobiegania syndromowi wypalenia zawodowego i radzenia sobie z już istniejącymi:
– podejmowanie pracy zgodnie z wykształceniem, zdobytą wiedzą, umiejętnościami i kwalifikacjami,
– rozwijanie osobowości, odpowiedniej samooceny i obiektywnej oceny rzeczywistości
– zdobycie umiejętności radzenia sobie ze stresem, walki z nimi i zapobiegania jego skutkom
– wyznaczenie sobie realistycznych, jasno określonych cząstkowych celów
– intensywna praca i równie intensywny odpoczynek, prowadzący do regeneracji sił, do relaksu
– pamiętanie o chwilach wyciszenia w przypadku, gdy praca wymaga intensywnych kontaktów z innymi ludźmi
– mniej osobiste traktowanie spraw zawodowych
– dbanie o siebie, o swój potencjał, który jest twoim najważniejszym, najcenniejszym narzędziem pracy
– pozytywne myślenie.
My sami możemy dużo zrobić dla siebie tzn. uprawiajmy wszelkiego rodzaju sporty, czytajmy interesujące książki, oglądajmy filmy. Wolny czas poświęcajmy na nasze hobby. Nasz organizm z pewnością odwdzięczy się nam za relaks, a przebywanie na powietrzu w słoneczne dni wzmocni nasz organizm. Możemy również zadbać o zdrową i urozmaiconą dietę np. ograniczajmy tłuszcze zwierzęce zastępując je tłuszczami roślinnymi, które dostarczą nam składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Jedną z z najbardziej podstawowych potrzeb, która jest w zasięgu naszej ręki jest odpowiednia ilość snu, aby nasz organizm zdążył się zregenerować po ciężkim intensywnym dniu.
Podsumowując nie ulega wątpliwości, że praca w zawodach społecznych jest szczególnie narażona na wypalenie zawodowe i zawsze będzie nieodłącznym elementem profesji, którą wykonuje każdy człowiek. Jednakże najważniejsze jest to, aby zapobiegać wystąpieniu problemu, a jeżeli już się pojawi to sięgnąć po odpowiednie środki zaradcze.
Pamiętajmy również o tym, aby w miarę możliwości w tym zabieganym czasie zatrzymać się i znaleźć „chwilę dla siebie”
Opracowała : Dagmara Bajer na podstawie literatury:
1) C. Maslach , Wypalenie się, utrata troski o człowieka, Warszawa 1994.
2) H. Sęk , Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
3) S. Tucholska, Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań, Lublin 2009.
4) N. Truckenbrodt , Życie w stresie. Jak okiełznać lęki, Gliwice 2008.
5) J.F.Terelak, Stres zawodowy charakterystyka psychologiczna wybranych zawodów stresowych, Warszawa 2007.
6) R. Kretschmann, Stres w zawodzie nauczyciela, Gdańsk 2003.
7) L. Sandrin, Jak się nie wypalić pomagając innym. Sposoby przezwyciężania zespołu wypalenia zawodowego, tłum. M. Dutkiewicz-Litwiniuk, Kielce 2006.