Rozwój poznawczy jest to nabywanie i doskonalenie umiejętności niezbędnych jednostce w procesie poznawania świata. Stanowi on efekt interakcji z otoczeniem.
„W swojej teorii J. Piaget uważa, że podstawą rozwoju
poznawczego jest rekonstrukcja i reintegracja wcześniejszych sposobów myślenia
i kształtowanie się nowych, bardziej adekwatnych i bardziej zrównoważonych
struktur poznawczych.
W procesie tym obserwujemy przejście od jednostronnego sposobu myślenia
związanego
z czynnościami na przedmiotach, poprzez odwracalne operacje umysłowe na
reprezentacjach konkretnych przedmiotów… „[1]
Stadia rozwoju poznawczego wg Piageta
- 0-2 r.ż – Inteligencja sensomotoryczna
Charakterystyka stadium: uczenie się poprzez bezpośrednie doświadczenie; ćwiczenie odruchów i
manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko doznania;
egocentryczne zachowanie.
Główne osiągnięcia:stałość przedmiotu; dostrzeżenie związku miedzy
działaniem i jego następstwami.
- 2-6 r.ż – Inteligencja przedoperacyjna
Charakterystyka stadium: celowe eksperymentowanie na przedmiotach; coraz bardziej świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów; stopniowe uwewnętrznianie działań zewnętrznych, czyli przejście do myślenia
Główne osiągnięcia: czynności symboliczne wraz z mową; zdolność
do zachowania
tożsamości jakościowej (stałość cech); rozumowanie transdukcyjne (prelogiczne).
- 6-12 r.ż. – Operacje konkretne
Charakterystyka stadium: coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów i zdarzeń; decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach w tym samym czasie wielu własności przedmiotu, a także wielu perspektyw społecznych.
Główne osiągnięcia:odwracalność w myśleniu ograniczona do rzeczywistych przedmiotów
i zdarzeń; zdolność do zachowania
tożsamości ilościowej, wyrażającej się w
rozumieniu pojęć stałości np. masy, objętości; rozumowanie
sylogistyczne.
- 12-15 r.ż. – Operacje formalne
Charakterystyka stadium:w pełni odwracalne operacje umysłowe na przedmiotach
i zdarzeniach, które nie musza istnieć, mogą być
wyobrażone lub wymyślone; działania na wytworach myślenia.
Główne osiągnięcia:myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, które można przerwać, uzupełnić, podjąć od nowa i odwrócić; logika zdań.[2]
Procesy poznawcze dzieci w wieku przedszkolnym.
U dzieci w wieku przedszkolnym procesy poznawcze w dużym stopniu mają tło emocjonalne i odruchowy, mimowolny charakter. Rozwijają się podczas aktywności dziecka oraz w kontakcie z otoczeniem.
Głównym elementem procesów poznawczych u dzieci w
wieku przedszkolnym jest spostrzeganie. Podczas rozwoju dziecko uzyskuje coraz
lepszą orientację
w otaczającym je świecie. W rozwoju
spostrzeżeń bardzo ważną rolę odgrywają oddziaływania wychowawcze. Stąd też w
wychowaniu przedszkolnym tworzy się sytuacje doskonalące spostrzeganie dzieci.
U przedszkolaków obserwuje się dużą aktywność umysłową. Podstawowymi czynnościami myśleniowymi są: porównywanie, klasyfikowanie i szeregowanie.
Myślenie przedszkolaka nie jest jeszcze odrębną,
samodzielną czynnością poznawczą.
Podporządkowane jest ono praktycznym zadaniom, które ujawniają się
w zabawach i rozmaitych zajęciach codziennych. Wraz z dorastaniem dziecka
czynności stają się bardziej złożone.
Wykonanie ich zmusza do namysłu, przemyślenia środków
i narzędzi, wyodrębniania cech przedmiotów itp. Wraz z rozwojem różnej
działalności dziecięcej, kiedy zabawa staje się coraz bardziej celowa i
przybiera złożony przebieg, procesy poznawcze jakie im towarzyszą uzyskują
wyższy poziom rozwoju.[3]
Jak pisze H. Filipczuk „procesy myślenia w wieku przedszkolnym rozwijają się w
ścisłym powiązaniu z działaniem dziecka, stąd myślenie to ma charakter
konkretno-obrazowy”[4]
Uwaga dziecka w
wieku przedszkolnym jest krótkotrwała. Dzieci szybko się meczą
i zmieniają przedmiot swoich
zainteresowań. Potrzeba zabawy jest motywem ich działania. Wraz z wiekiem
wydłuża się możliwość skupiania uwagi i opanowania właściwej dzieciom
ruchliwości. Sprzyja temu branie udziału w zajęciach zorganizowanych przez
nauczyciela. Dziecko sześcioletnie posiada wykształcony pewien stopień uwagi
dowolnej, co pozwala mu na dłuższe koncentrowanie się na wykonywanych
działaniach.
W okresie przedszkolnym następuje znaczny rozwój mowy
zarówno ilościowy, jak
i jakościowy. Według E. Clark dziecko do 6 r.ż. opanowuje średnio po 9-10 słów
dziennie. Liczba słów używanych przez dziecko wzrasta od ok 1000 w wieku 3 lat,
do przynajmniej 2000 w wieku 5 lat.
„Mowa staje się zatem istotnym środkiem kontroli społecznej. Ponieważ
dzięki niej dziecko może efektywniej komunikować się z innymi ludźmi, a w
rezultacie lepiej zaspokajać swoje potrzeby”.[5]
Wraz z wiekiem i nabywanymi doświadczeniami istotne
zmiany zachodzą również
w dziecięcym zapamiętywaniu. „Pamięć jest procesem utrwalania i przechowywania
obrazów przedmiotów myśli i działania, a następnie ich przypominania i
rozpoznawania”[6]
Procesy pamięciowe u dzieci w wieku przedszkolnym zależne są od tego jak rozwijał się proces spostrzegania i jaka była wtedy koncentracja uwagi. W młodszym wieku przedszkolnym zapamiętywanie ma cechy pamięci dowolnej, jednak w okresie starszego wieku przedszkolnego przypada najintensywniejszy jej rozwój.
Opracowały nauczycielki grupy Gruszki
[1] B. Harwas-napierała, J.Trempała (red), Psychologia rozwoju człowieka tom 3, Warszawa 2003, s. 21.
[2]Psychologia rozwoju człowieka tom 3. Red. B. Harwas-napierała, J.Trempała, Warszawa 2003, str. 23.
[3] M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża, Psychologia rozwojowa, Warszawa 1979, s. 109.
[4] H. Filipczuk, Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym. Problemy opiekuńczo-wychowawcze, nr 1 1989, s. 70.
[5] A.I. Brzezińska, K. Appelt, B. Ziółkowska, Psychologia rozwoju człowieka, Sopot 2015, s. 187.
[6]T. Nowacki, Zarys psychologii, WSiP 1977, s. 82.